‘प्यार को प्यार ही रहने दो कोई नाम न दो...’

आदित्य निमकर

लिव्ह इन रिलेशनशिपचा मुद्दा सध्या प्रचंड गाजतोय.  त्याच्या विरुद्ध किंवा त्याच्या बाजूने असं बरंच बोललं जातंय. पण, त्यापलिकडे आपण या नात्याकडे बघू शकतोय का? मूळात लिव्ह-इन रिलेशनशिप म्हणजे काय? लग्न न करता दोन व्यक्तींनी एकत्र राहून स्वीकारलेले सहजीवन अशी ‘लिव्ह इन रिलेशनशिप’ची सोपी व्याख्या होईल. पण खरं सांगायचं तर लिव्ह-इनची संकल्पना मुळीच पाश्चात्त्य नाहीये. ती मध्ययुगापासून अस्तित्वात आहे. बहुतेक त्या ही आधीपासूनच. आदिम काळापासून. आणि ही संकल्पना शरीरसंबंधांइतकीच वैश्विक आहे. त्याकाळी 'लिव्ह इन' हा शब्द अस्तित्वात नव्हता, पण असे नातेसंबंध होते. 'माणूस' हा सिनेमा एक पोलीस वेश्येला राहण्यासाठी खोली घेऊन तिच्यासोबत घरोब्याचा केलेला विचार करू लागतो अशा थीमवर बनवला गेला होता. तो ही १९३८साली. सखाराम बाईंडरमधला काही हिंसात्मक अपवाद सोडला तर दिसतं की  सखाराम हा ही ‘लिव्ह इन रिलेशनशीप’मधलाच घटक होता. त्याला जगाने नावं ठेवली तरी तो त्याच्या तथाकथित तत्वांवर जगत होता. आजच्या काळात माणूस तसंच जगतोय ना..  समाजाची पर्वा करण्यापेक्षा आपण आपल्या तत्वांशी प्रामाणिक राहून जगलेलं आयुष्य जास्त महत्वाचं. ते 'लिव्ह इन'चंच रूप होतं.
 
आजच्या काळात प्रत्येक गोष्टीत इनसेक्युरिटी वाढत चालली आहे. नोकरी टिकेल का याची खात्री नसते. लग्नही केल्यावर ते टिकेल याची शाश्वती नसते. मग अशा अशाश्वत गोष्टींचा ताळमेळ बसवताना दमछाक होत असते. एकमेकांची गरज तर आहे, पण संसार संसार असं जे म्हणतात ते करायला वेळ नाही. अशा परिस्थितीत लिव्ह इनचा पर्याय सोपा वाटतो.
 
पण दोन्ही बाबतीतही पुढचा विचार करावाच लागतो. जसं लग्न झाल्यावर पुढचं प्लॅनिंग सुरू होतं तसंच ‘लिव्ह इन’मध्येही हा विचार सुरू होतोच की. लिव्ह इनमध्ये राहाण्याचा एक मोठा विश्वास म्हणजे आपण आर्थिकदृष्ट्या स्वतंत्र असणं. पण आज बघितलं तर बहुतेक विवाहीत मंडळींमध्ये नवरा- बायको दोघेही कमावते असतात. आपापल्या पायावर उभे असतात.  स्वतंत्र असतात.    लग्नानंतर लाईफ पार्टनर असतो लिव्ह इनमध्ये नुसता पार्टनर असतो. (लाईफ लाँग पार्टनर नसतो हाच एक फरक. कधी कधी लाईफ विदाऊट पार्टनर असह्य होतं तेव्हा पार्टनर विदाऊट लाईफ लाँग रिलेशन हा उपाय आकर्षक वाटतो.)
 
लिव्ह इनमध्ये  आपलं स्वातंत्र्य अबाधित राहातं. नाती परिपक्व होत जाताना लग्नं हा फक्त एक सोपस्कार उरतो. सर्वच पातळींवर जवळीक साधल्यावर ती स्वेच्छेने की देवा-ब्राह्मणांच्या साक्षीने हा विचारच उरतो कुठे?
 
पण... लिव्ह इनमध्ये ज्या प्रकारे राहातो, त्याच प्रकारे लग्न करून माणूस राहात असतो ना... एकमेकांचा आधारही आणि स्वातंत्र्यही.  पण, लिव्ह इन मध्येही तुम्ही मानसिक पातळीवर कमिटेड झालात की दुसऱ्याशी संबंध ठेवावासा वाटत नाही. आणि लग्न करूनही काही जणांना विवाहबाह्य संबंध ठेवल्याशिवाय राहावत नाही. त्यामुळे स्वातंत्र्य हा मुद्दा व्यक्तिसापेक्ष बनला आहे. लिव्ह इनमधून बाहेर पडलं की पुढे काय? हा विचार नेहमीच रिलेशन सुरू होण्यापूर्वी केलेला असतो. त्याच आधारावर लिव्ह-इन सुरू होते. मात्र, लग्नाच्यावेळी हा विचार केला जात नाही. पण, काहींच्या बाबतीत घटस्फोट ही गोष्टही घडतेच ना. लिव्ह इनमधून बाहेर पडलं काय किंवा घटस्फोटित बनलं काय… दोघांच्या परिस्थितीत फरक काय ? दोघांकडे पाहायच्या नजरा सारख्याच. मग, फरक कुठला?
 
पझेसिव्हनेस, संसारव्याप, राहाण्याची समस्या यांचा विचार जमेस धरला तर  लिव्ह इन रिलेशनशीप' ह्या संकल्पनेची आज खूप गरज आहे. मानसिकदृष्ट्या त्रासदायक ठरणाऱ्या एकाकीपणाला लिव्ह-इन चा पर्याय  उपयुक्त  ठरू शकतो.
 
उतारवयात लग्नासारख्या सोपस्कारांमध्ये न अडकता सहजीवन अनुभवण्यासाठी ८२ वर्षांच्या अरविंद गोडबोले यांनी नागपुरात ‘लिव्ह इन रिलेशनशिप मंडळ’ स्थापन केलं. त्याचं उपकेंद्र ठाण्यात सुरू करण्याचा निर्णयही नुकताच  घेण्यात आला आहे. म्हणजे अशा गोष्टी नकोच असं कसं म्हणणार?
 
लग्न न करताही सहजीवन जगणं हे आदिम आणि तितकंच नैसर्गिक आहे. उलट ‘विवाह’ ही नंतर आलेली संकल्पना आहे, हे मान्य करायला हवं. त्याला संस्कारांचं नाव दिलं तरीही मूळ तत्वांचं, प्रवृत्तींचं दमन करणं अशक्य आहे. शेवटी तो वैयक्तिक प्रश्न आहे. विवाह ही सोयही असते,तर कधी समस्याही असू शकते. व्यक्तिसापेक्ष बदलणाऱ्या या गोष्टीला एकाच नियमात कसं बसवता येईल. शेवटी हा ज्याचा त्याचा प्रश्न मानून त्याचा आदर केला, तर लिव्ह इनमध्ये काहीच वाईट नाही.